Wakacyjna (?) lektura: "1945. Polowanie na niemieckich naukowców"

Podczas długiej majówki przeczytałem książkę Sean Longdena "T-FORCE. The Race for Nazi War Secrets" o niezwykłej jednostce alianckiej armii: T-Force, której zadaniem było zabezpieczenie naukowych i technicznych zasobów niemieckiej technologii, zanim zostałyby zniszczone przez faszystów lub rozkradzione. To chyba najogólniejsze ujęcie tego, co robiła ta jednostka, choć nie oddające ani kierunków poszukiwań, ani rodzaju materiałów i osób. Polskie tłumaczenie tytułu odkrywa część tej tajemnicy: jednostka interesowała się wybitnymi naukowcami niemieckimi, których przesłuchiwano, namawiano do współpracy, a nawet wywożono.

Powieść rozpoczyna osoba Iana Fleminga, autora książek o przygodach Bonda. To właśnie on, pracując w sztabie, wskazywał pierwsze cele T-Force. Wojenne doświadczenie dostarczyło mu dużo inspiracji do książek, szczególnie "Moonraker". Niektóre elementy przygód Bonda można kojarzyć z działaniami niezwykłej amerykańsko-brytyjskiej jednostki. Przyszłościowe wynalazki, niebezpieczna wiedza, tajne zadania, wyścig z wrogiem, nowoczesne pojazdy i zabójcza broń. 

Początki tworzenia T-Force opisane są z dużym patosem, składało się na nie kilka batalionów, w tym Królewscy (King's Regiment z Liverpool). Planując inwazję, przewidziano specjalną sub-dywizję, której cel określono jako "identify, secure, guard and exploit valuable and special information, including documents, equipment and persons of value to the Allied armies". Nie ma co ukrywać, że informacje te dotyczyły przede wszystkim militariów, by technologicznie dogonić Niemców, którzy konstruowali nowe łodzie podwodne, samoloty, rakiety V2, pociski i karabiny, gazy bojowe, optykę, reaktory  jądrowe, i szereg innych rozwiązań do zastosowania wojennego. Niemcy byli w badaniach zaawansowani, a nieraz stali u progu przełomu odkryć.

Lekko uzbrojone oddziały opanowywały interesujące ich cele wraz z przesuwaniem się frontu, nie uczestnicząc w walce frontowej. Szukali archiwów, dokumentów technicznych, map, kluczowych ludzi, a w przypadku laboratoriów i fabryk zabezpieczali urządzenia. Zdarzały się sytuacje, gdy doprowadzali do kapitulacji jakiejś jednostki i wyprzedzali oddziały regularne, ale więcej było w tym negocjacji i studzenia emocji, niż walki. Ich celem najczęściej było wydzieranie tajemnic niemieckiej zbrojeniówki i sądząc z opisów akcji, byli do tego dobrze przygotowani. Książka prezentuje ich szlak bojowy, ubarwiając go szczegółami z akcji i losami wybranych żołnierzy, choć to ostanie często czyni anachronicznie.

Proza żołnierskiego życia i realia frontu nie pojawiają się w powieści zbyt często, ale gdy już są, brzmią realnie. Koniec wojny to nie tylko radość z jej końca, to też rozkład i bieda przemysłowych Niemiec, prostytucja, głód. Podział Niemiec na strefy nie osłabił, a wręcz zintensyfikował działania T-Force w celu zabezpieczenia przed sowietami zarówno zdobyczy intelektualnych, jak i ludzi mogących dać podwaliny dla przemysłu powojennego. Książka opisuje takie akcje, w których wprost wydzierano je ze strony sowieckiej, lub manipulowano dokumentacją. ZSRR już wkrótce miał być wrogiem w zimnej wojnie. Całkiem wiarygodny wydaje się też opis, w którym armia radziecka demontuje wszystko, co może, bez względu na wartość, łącznie z pisuarami.

T-Force zarzuca się, że wręcz porywali naukowców, konstruktorów, biznesmenów, że stosowano przymus, ale autor broni jednostki przed takim postawieniem sprawy, twierdząc, że Niemcy zawsze mieli pewne pole wyboru w kwestii swojego dalszego losu i pracy, choć oczywiście zabroniono im budować potencjał militarny Niemiec i byli internowani. Z opisu powieści można wnioskować, że przesłuchania odbywały się w cywilizowany sposób, o co nie podejrzewałbym strony radzieckiej.

Nigdy nie powstał spis tego, co zdobyto działaniami T-Force, a szacunki wartości zdobyczy są całkowicie rozbieżne o grube rzędy jednostek. To były tysiące zgłoszeń patentowych, wiele urządzeń technicznych, w tym znacznie lepsze niż aliantów, np. tunele aerodynamiczne do testów samolotów. Broni, aparaturze i zabranym zasobom takim jak uran towarzyszyli czołowi niemieccy fizycy i chemicy, wiele skrzyń dokumentacji, której było tak dużo, że nie została w pełni spożytkowana. W ostatniej fazie eksploatacji i ogałacania Niemiec wojskowi byli wręcz zażenowani sytuacjami, w której pojawiały się dziesiątki delegacji do tego celu, a zabierane urządzenia i technologie miały służyć przemysłowcom zachodnim w różnych branżach. Tak wyglądały reparacje wojenne.

Te fakty budują zrozumienie w czytelniku, skąd brał się powojenny boom. To nie tylko wielkie pieniądze zainwestowane w przemysł, to wiele ujawnionych sekretów, nowe bodźce dla konstruktorów i wynalazców, i nowe wyzwanie dla odradzającej się gospodarki Niemiec, by zbudować coś lepszego w wyścigu techniki. Wartość wiedzy i naukowców potwierdził powojenny postęp, Niemcy szybko odbudowały swój potencjał, a działania T-Force pojawiły się w książkach historyków dopiero kilkadziesiąt lat później.

"Nie zdążę" - recenzja książki o wykluczeniu transportowym

 Z dużym zainteresowaniem podszedłem do nowej lektury autorstwa reporterki Olgi Gitkiewicz, po wcześniejszym zaliczeniu "Zapaści" Marka Szymaniaka, gdzie problem wykluczenia transportowego także się przewijał. Wreszcie pozycja popularyzująca ważki problem społeczny! Zachęcimy mnie również błyskotliwe opisy książki wydanej w 2019 roku:

Gdyby Maria Antonina żyła w Polsce w pierwszej dekadzie XXI wieku, doradziłaby: "Nie mają transportu publicznego? Niech jeżdżą samochodami".

Jakże celne, patrząc na naszą nowoczesną historię, prawda? Okładka przedstawia opuszczony, starego typu przystanek autobusowy z dachem z blachy falistej, i z miejsca dodaje atmosfery pustki i grozy. Autorem zdjęcia jest Filip Springer, również reporter, który, jak Szymaniak, ma na koncie książkę o "mniejszych miastach". Na odwrocie oczy przykuwa zdanie o wykluczeniu transportowym 14 milionów osób. Chodzi o mieszkańców gmin, w których nie ma ani kolejowego, ani autobusowego transportu publicznego.

Pierwszy rozdział przenosi nas do USA, by opowiedzieć o podstępnych sposobach przemysłu samochodowego, który wypierał transport publiczny, i o tym, jakie były tego skutki. To wstęp, po którym już przenosimy się do Polski, by poznać siłę uzależnienia od samochodu i skutki tego uzależnienia. Przeplatają się tu historie opowiadane z przeszłości z wypowiedziami spotkanych osób i własnymi relacjami, gdyż autorka pisząc książkę dwa lata, dużo podróżowała. Powoli przekonuje o tym, że postawienie na transport osobisty wpłynęło na problemy transportu ogółem i zapaść transportu publicznego. Przy czym ten pierwszy generuje nowe problemy, które mógłby rozwiązać drugi.

Wykluczenie to nie tylko brak całkowity transportu, ale i jego poważne ograniczenie. Bo co to za transport, co jeździ dwa razy na dzień i tylko do piątku? Problem transportu z małych miejscowości jest dyskryminujący, uderza głównie w dwie grupy: dzieci — uczniów i seniorów, a wśród nich są to głównie kobiety. Bez dojazdu to prawo jazdy i auto są artykułami pierwszej potrzeby, a wykluczenie transportowe może skutkować wykluczeniem w nauce, zdrowiu czy rozwoju osobistym. Tylko czy tak musi być i być powinno? Wiemy, że nie, bo ani dzieci nie będą mieć prawa jazdy, ani społeczeństwo nie młodnieje. I tu jest sedno problemu i zarazem wielka wartość w pokazaniu go czytelnikom.

Opowieść przechodzi do zanikających połączeń PKS i pojawiających się busów prywatnych, które to jednak często są biedatransportem, poniżej standardów, zawodnym i zdanym na łaskę przewoźnika. Bardzo celna jest tu uwaga o politykach, którzy najczęściej z transportu publicznego rezygnują. Skoro tak, to dlaczego miałoby im na nim zależeć? Pojawiają się i problemy prawno-ustawowe.

Jednym z kluczowych organów polskiej legislacji jest kolano. Na kolanie ustawi się pisze i kolanem przepycha przez Sejm.

I tu płynnie przechodzimy do PKP i problemów kolei, które na brak upolitycznienia także nie narzekają. W kolejnych historiach poznajemy ludzi kolei, złożoność działania PKP, problemy organizacyjne i wyzwania historyczne i współczesne, jak z połączeniem Lubin-Legnica i protestami pominiętych mieszkańców innych stacji. Kolej ma być szybka czy powszechna? Jak ma wyglądać komunikacja z pasażerami? 

Gdy pięćdziesiąty raz słyszysz, że za utrudnienia, opóźnienia, cokolwiek, przepraszamy, to jakby ci ktoś w pysk dał.

Reporterka pokazuje problemy, a nie rozwiązania, i w głowie czytelnika one się piętrzą. Poznajemy historię szynobusów, problemy Zakładów Naprawy Taboru Kolejowego, wiele historii osobistych, historię połączenia sponsorowanego przez zakład zależny od IKEA i tego, jak zanikają połączenia, a dworce zamierają.

Część "kolejowa" książki jest znacznie dłuższa od "drogowej" i poprzetykana tyloma wątkami i informacjami, że jako czytelnik się tym zmęczyłem i straciłem poczucie, które są ważniejsze, które poboczne. Jest ich dużo i razem nie tworzą fabuły, która się zazębia. Choć od czasu do czasu padają liczby, to nie ma tu statystyk tym bardziej, że problemów wykluczenia transportowego praktycznie się nie mierzy. Bo czy miarą może być tu opóźnienie? Część kolejową kończy rozdział-fantazja o "Upadku cesarstwa Pekap", która jest niczym innym tylko humorystycznym podsumowaniem problemów, jakie grożą końcem PKP.

Muszę wspomnieć, że ujęła mnie forma snucia opowieści, która ma gdzieniegdzie niemal swój poetycki charakter, czasem stanowi go cytat, czasem luźne skojarzenie czy ujęcie problemu, lub krótki rozdział-przerywnik niczym złota myśl. Bardzo lubię tworzenie klimatu i tu on pasuje do narracji książki z drogi. Jest też wiele złotych myśli, które można cytować, by zachęcać do tej lektury.

Ale są rzeczy, które podobały mi się mniej. Trudno od każdego reportażu wymagać statystyk i rozbicia w punkty problemu, szczególnie że państwo abdykowało z mierzenia go. Jednak przydałoby się więcej równowagi w tym, by przekazać, co jest istotne i w tym, co dalej.

Bo oprócz kwestii splątania wielu wątków kolejowych inny mój zarzut odnosi się do tego, że w całej książce jasnych punktów, dających nadzieję na poprawę, jest mało. Jest przykład Czech, gdzie transport działa regularniej, jest wskazanie na rolę internetowych aplikacji, marzenia o doświadczeniu Niemczech, gdzie mało zamieszkane obszary próbuje się skomunikować taksówkami w funkcji autobusu. Brakuje mi wskazania tego, że samochody osobiste stały się marzeniem w Polsce z powodu wykluczenia transportowego i marzeń o podróży, a nie z powodu ostrej konkurencji. Brakuje w opowieści poważnych konkurentów dla  publicznych usług jak przewozy Flixbus czy Bolt, którzy wpłynęli na dostępność transportu. Nie ma mowy o robotaxi, elektrycznych rowerach (choć są rowery, kopenhagizacja), co prawda rok wydania usprawiedliwia częściowo autorkę, ale miałem tu niedosyt snucia wizji przyszłości innej niż katastrofalna. A przecież jako kraj bogacimy się i stać nas i na więcej aut, i na inwestycje. Dlaczego końcowym akcentem ma być upadek, a nie wzorce sukcesu?

Korzystając z okazji, spytałem o to na jednym ze spotkań autorskich. Pisarze takie spotkania miewają (można zdobyć autograf!) z szerszym lub węższym audytorium. W odpowiedzi Olga przyznała, że widzi takie nadzieje raczej w działaniach samorządowych i działaniach nowoczesnych polityków, rozwiązaniach społecznych, niźli w działaniach korporacji. Jako przykłady podała  zmiany w gminie Końskie i działania P. Matysiak. Korporacje szukają zysku na problemach, tworząc niekoniecznie udane rozwiązania, jak hulajnogi elektryczne zawalające miasta. Przyznała też, że w części regionów koleje poprawiły swoje funkcjonowanie, w tym i koleje dolnośląskie, co oznacza, że państwo Pekap tak łatwo nie upadnie. Odczytuję to jako zmianę zdania i wycofanie czarnej wizji. Ale jestem też przekonany, że autorka nie wierzy w technologiczne rozwiązanie problemów transportu ogółem, ani w sens zielonej transformacji, raczej wyrażała obawy, że wzmocni ona wykluczenie np. wysokim kosztem autobusów.

Na pewno jest jeszcze dużo rzeczy, które trzeba zmienić na lepsze, i nadal są ryzyka, że wykluczenie dotknie wiele osób, np. wskutek utraty zdrowia i zaniku transportu publicznego. Warto też zdawać sobie sprawę z tego, jak bardzo uzależniło nas posiadanie auta. Dlatego polecam książkę i śledzenie rozwoju transportu ogółem, bo obok ubóstwa energetycznego transport to drugi słabo opanowany problem regionów.

Wakacyjna lektura: "Nowy wspaniały świat" Huxley'a i demografia

 Aldous Huxley to autor powieści "Nowy wspaniały świat" (oryg. "Brave New World") napisanej w 1931 roku. Powieści znanej z wizji świata, gdzie dzieci hoduje się poza organizmami matek, gdzie panuje konsumpcja, seks, przyjemność. Książka ta już ponad 90 lat inspiruje, zastanawia, budzi obawy o przyszłość. W poniższym wpisie chciałbym skupić się na demograficznej stronie powieści i przedstawić kilka szczegółów z tej niezwykłej wizji.

Nie będę więc relacjonował powieści, ba, nie mam nawet zamiaru posłużyć się polskim tłumaczeniem. Należę raczej do fascynatów drążących szczegóły z fabuły utworu i historii jego powstania. 

Huxley podobno napisał swoją antyutopię zainspirowany utopijnymi książkami H. G. Wellsa, jako parodię. Znał też Orwella, którego kiedyś uczył francuskiego, gratulując mu sukcesu, dyskutował z nim korespondencyjnie, czyja wizja ma większe szanse na spełnienie się (powieść "Rok 1984" powstała później). Przekonywał, że to jego jest lepsza, bo kusi ludzi przyjemnością, a nie straszy. Jednocześnie jednak uznał, że stalinowski świat strachu poprzedza ten, w którym ludzie "pokochają swoją niewolę". Po kryzysie Wielkiej Depresji utwierdził się w przekonaniu, że stabilizacja, kluczowe słowo ze świata powieści, jest istotna.

"COMMUNITY. IDENTITY. STABILITY"

Wierzył, że rozwinie się warunkowanie dzieci i narkohipnoza. Ze swoimi wizjami rozliczył się 27 lat później w dodatku "Brave New World Revisited", wskazując, gdzie miał rację, a gdzie się mylił. Wyobraźcie sobie, widząc wzrost populacji po wojnie, wierzył w dalszy demograficzny boom i potrzebę kontroli urodzeń. Podkreślał przy tym, że to o wiele trudniejsze niż "kontrola zgonów". Dziś wiemy, że boom ma się ku końcowi, a kontrola urodzeń jest rzeczywiście trudna, tylko w innym kierunku.

Jakie ciekawe koncepcje dla demografii przedstawił Huxley?

Fabryka ludzi.

Czytelnik lub widz ekranizacji na pewno zapamiętał wyobrażenie o fabryce ludzi, gdzie płody rozwijają się pozamacicznie, a od początku są warunkowane jako członkowie jednej z kast społecznych. Słowo "hatchery", wylęgarnia, to nie jedyne odzwierzęce pojęcie. Jeszcze ciekawszy jest pomysł tajemniczego "procesu Bokanowskiego", w którym jedna zapłodniona komórka zmuszona jest do pączkowania i w ten sposób otrzymywane jest nawet 96 bliźniąt. Jednakowi, wystandaryzowani ludzie mieli być głównie pracownikami fizycznymi i w przypadku niższych klas dbano o to, by byli oni tępi. 

Produkcja dzieci kast wyższych nie wymagała tak licznego pączkowania, bo tu bardziej liczyła się jakość "produktu". W jednym z dialogów dyrektor wskazuje, że i hodowla, i nauka Alf i Bet jest kosztowniejsza. 

Zapotrzebowanie na ludzi i ich produkcja to jeden kontrolowany proces. Zdarzają się w nim straty, ale dzięki wydajnym centrom są one tylko "wypadkiem przy pracy". Wartość jednostki jest generalnie bardzo niska. Wystarczy 200 jajeczek, by otrzymać kilkanaście tysięcy dzieci.

Patrząc na współczesny świat i automatyzację, można powiedzieć, że autor w pewnej mierze się mylił. Eliminujemy użycie zawodów wymagających wielkiej siły i prace powtarzalne. Staramy się produkować coraz więcej Alf i Bet, i tak, jest to kosztowne. Z drugiej strony, borykając się z niepłodnością i unikając ryzyk zdrowotnych dla matek, ludzkość może posunąć się do eksperymentów z laboratoryjnymi płodami.

Rodzina.

Rodzin w nowoczesnym Londynie w naszym pojęciu nie ma. W poglądach postaci z powieści rodzina to zacofany twór,  szkodliwy psychologicznie, patologiczny i zbędny. Sama ciąża jest powodem do wstydu, zażenowania, niesmaku.

Istnieją za to wolne związki, krótkotrwałe, nastawione na zaspokojenie pożądania i rozładowanie napięć. Zaspokojenie nie oznacza jednak wyrugowania z życia zazdrości.

Bezpłodność i antykoncepcja.

70% kobiet z wylęgarni jest bezpłodna, w oryginale nazywane są one "freemartins". Frymartynizm to znany nauce proces maskulinizacji płodu powodujący niepłodność samic niektórych ssaków (owiec, kóz, bydła), zachodzący u bliźniąt dwujajowych różnej płci. Wynika z mieszania się krwi; w powieści był skutkiem hormonów.

Pozostałe płodne 30% kobiet to zasób zapasowy jajeczek dla fabryk. Znacznie wyższy, nich ich potrzeby.  Te kobiety są trenowane z antykoncepcji, noszą "pas maltuzjański" z kartridżami środków antykoncepcyjnych. 

Nazwa pasa nie jest przypadkowa. Thomas Malthus to ekonomista z przełomu XVIII i XIX wieku, który jako jeden z pierwszych wyraził obawy przed nadmierną populacją, która wyczerpie zasoby świata. Uważał, że równość ludzi spowoduje jeszcze większy przyrost naturalny prowadzący do klęski głodu. Miał o tyle rację w swoich teoriach, że do ery przemysłowej ludzkość cały wzrost gospodarczy zamieniała na urodzenia. Obawy Malthusa dotyczące wyczerpania zasobów surowców nie spełniły się, chyba że uznamy, że chodzi o zasoby ludzkie.

Powszechność antykoncepcji współcześnie neguje potrzebę specjalnych pasów, nie mniej jej stosowanie bywało manifestowane. 

Przyspieszone dojrzewanie.

Powieść wskazuje na eksperymenty ze skróceniem czasu dojrzewania człowieka (6,5 roku na dojrzałość, dojrzałość płciowa w wieku 4 lat). Nie wskazuje tu jasno, co Nowy Wspaniały Świat przyjął jako normę, a raczej to, jaki jest potencjał. Ten potencjał wydaje się realnie istnieć, czyż to nie politycy chcą szybciej widzieć dzieci w szkołach, a potem w firmach?

Przedłużona młodość.

Huxley wskazuje rożnie biotechnologie, które opóźnią starzenie człowieka: transfuzje młodej krwi, sole magnezowe i inne, niejasne techniki, wyrażając swoją wiarę w zdobycze medycyny. Z perspektywy roku 1931 było to śmiałe proroctwo. Można powiedzieć, że świat idzie w tym kierunku: żyjemy dłużej, chcemy byś sprawni, zdrowi, maskujemy siwienie i zmarszczki.

Sprawność jest konieczna dla pracy, przemysłu. Tak jak współcześnie.

Samotność.

Samotność - jakże często kojarzona negatywnie - w powieści była postrzegana jako zagrożenie, wróg, jest wręcz zakazana. Pisarz widział w niej narzędzie wybitnych umysłów, indywidualizmu, który był niebezpieczny dla systemu totalitarnego. Dlatego bohaterowie książki starali się nie być samotni, choć z drugiej strony, nie mając rodzin i prawdziwych przyjaciół, mogli się czuć samotnymi.

Samotność ma więc swoje dwie strony, może być zarówno potrzebą, jak i zmartwieniem.

Zgon.

Nawet dzieci są zapraszane do szpitala i częstowane czekoladą, by śmierć kojarzyć pozytywnie, jako naturalny proces biologiczny. Duże dawki narkotyku soma mają śmiertelnie chorym (a czasem i zdrowym!) dać stan "wieczności" w urojeniach. Nazwa oddziału szpitalnego: "galopująca starość" wskazuje, że przedłużenie młodości po 60 roku życia nie jest już możliwa, a może nawet to okres spłaty biologicznego długu lat wcześniejszych. Krótka starość jest wpisana w kulturę industrialną, która nie widzi w starszym człowieku pożytku.

Oddział szpitala ma zapewnić chorym komfort, ukojenie, rozrywkę. Po śmierci ciała są kremowane w procesie recyclingu, odzyskując cenne pierwiastki. Między jednym i drugim nie ma mowy o emeryturze. 

Oceniając te aspekty, trzeba tu jednak wziąć poprawkę na datę powstania książki: trwanie życia wynosiło wówczas około 50 lat w krajach Europy.

Na koniec wisienka: slogany hipnopedyczne w oryginalnym brzmieniu. 

Zebrałem poniżej slogany, jakie udało mi się wytropić w książce. Niektóre z nich przeniknęły do kultury. Czytelnicy Huxleya zapewne domyślą się, jak je przetłumaczono na polski. Możecie próbować znaleźć ich więcej, bo angielska wersja książki dostępna jest bezpłatnie.

Every one belongs to every one else

One cubic centimetre cures ten gloomy sentiments

Alpha children wear grey They work much harder than we do, because they're so frightfully clever. I'm really awfuly glad I'm a Beta, because I don't work so hard. And then we are much better than the Gammas and Deltas. Gammas are stupid. They all wear green, and Delta children wear khaki. Oh no, I don't want to play with Delta children. And Epsilons are still worse. They're too stupid to be able …

Progress is lovely

Never put off till to-morrow the fun you can have to-day

Civilization is sterilization

A gramme is always better than a damn 

A gramme in time saves nine 

Everybody’s happy nowadays . . . Every one works for every one else . . . When the individual feels, the community reels . . 

I do love flying

I do love having new clothes. But old clothes are beastly.We always throw away old clothes.

Ending is better than mending

The more stitches, the less riches

Like meat, like so much meat.

Science is everything

Jak naciągnąć ZUS?

Polacy bardzo starają się, by płacić na ZUS jak najmniej. Ma to zwykle opłakane skutki w postaci biedaemerytur, w tym emerytur poniżej minimalnej. Czasem mierzą na minimalną, płacąc składki przez 20-25 lat, lecz nie dalej. Jest to jedna z sytuacji, gdzie faktycznie budżet państwa dokłada: minimalne wpłaty przez ten okres nawet z waloryzacją często nie pozwalały zebrać kapitału rzędu 300 tys. złotych, który obecnie jest potrzebny, by przebić emeryturę minimalną.

Nie jest to jednak sposób naciągania, do jakiego bym namawiał. Czy nie lepiej mieć wyższą emeryturę? System waloryzacji składek ZUS jest dość hojny w porównaniu do odsetek z obligacji czy banków. Im więcej się więc zgromadzi oficjalnie, tym emerytura będzie wyższa. Co więcej, konstrukcja systemu pozwala na podwyżkę emerytury, co trudno osiągnąć z kapitału samodzielnie, o czym już kiedyś  wspomniałem.

Problem może być jednak dożycie do emerytury, a następnie życie dość długo, by wypłaty były takie, jak zgromadzona kwota. Tak właśnie działa to świadczenie: w zamian za zgromadzony kapitał dostajemy emeryturę i nie ma spadku. Kto żyje krótko, traci.

Zamiast jednak tracić - można zyskiwać. Wystarczy żyć dłużej niż przeciętny emeryt. W ten sposób nie tylko odzyskamy wkład, ale możemy "naciągnąć" system na wydatki dodatkowych kwot i waloryzacji. 

W tym celu pierwsza rzecz, to nie dać się zabić w młodości. Nie ryzykować życiem podczas jazdy autem, po wódce nad wodą, nie dać się ponieść złym emocjom. Także: nie palić, nie nadużywać alkoholu, nie wspominając już o innych używkach. 

Te dwa ostatnie punkty już dają dużą przewagę później, gdyż duża część zgonów u panów w wieku dojrzałym to nowotwory płuc oraz marskość wątroby. Gdyby dołożyć do zaleceń kontrolę wagi i unikanie nadwagi, aktywność fizyczną, to mamy dużą szansę na ograniczenie ryzyk chorób serca i układu pokarmowego. Dodajmy nieunikanie badań lekarskich, leczenia się ogółem, i to już daje panom duże szanse na pobicie średniej życia w Polsce. Tak, męska wada to zaniedbanie zdrowia.

Istotna dla panów może być też statystyka wskazująca, że żonaci żyją dłużej. Wygląda na to, że samotny mężczyzna gorzej znosi swój stan, mniej o siebie dba, a może nie ma nikogo, kto zwróciłby mu uwagę i zmotywował o zadbanie o siebie. Bo i nie ma motywacji takich jak dalsze życie dla wsparcia dzieci i wnuków. To może wydać się zaskakujące, ale posiadanie rodziny wspiera tą drogą i zdrowie, i finansową kondycję, czyli... opłaca się.

Panie muszą uważać na nowotwory piersi i narządów rodnych. Jeśli będą się kontrolować i postępować zgodnie z zaleceniami, ich szanse na przebicie średniej życia są o wiele wyższe niż mężczyzn. System je premiuje, bo liczy emerytury względem średniej trwania życia  dla obu płci. Tymczasem żeńskie geny wydają się silniejsze: kobiety nawet bez dbania za bardzo o dietę i kondycję fizyczną często dożywają średniej emerytalnej. Być może dlatego, że chętniej korzystają z lekarza. A gdyby dodać tu jakąś aktywność, ćwiczenia, choćby najprostszą gimnastykę? Możliwości dożycia późnego wieku wydają się olbrzymie.

Coraz większą rolę w kwestii długości życia pełni stres. Najlepszą książką, jaka tłumaczy genezę, wpływ stresu i sposoby radzenie sobie z nim jest moim zdaniem "Dlaczego zebry nie mają wrzodów?" Roberta Sapolsky'ego. To doskonała popularnonaukowa lektura z całkiem pożytecznymi wnioskami. Jest wśród nich dbałość o kondycję, a nawet stosunek do religii. Linki do ofert księgarni poniżej.

Mój osobisty pogląd jest taki, że najczęściej zabijają nas nasze słabości. Można mieć pecha, zginąć w wypadku lotniczym, czy od genetycznej choroby. Jednak częściej zabija nas pobłażanie nałogom, pociąg do ryzyka, stres, łakomstwo, zaniechanie badań i niechęć do wysiłku. Znajdź swoją słabość, pokonaj ja, żyj dłużej, niech ZUS na wypłacie emerytury Tobie straci!

Witajcie w Rosji! uff, to tylko wakacyjna lektura

Zbliżają się wakacje i urlopy, i zapewne chętnie przeczytalibyście coś ciekawego, ale nie trudnego, sącząc napoje i wypoczywając. Jak co roku, mam propozycję, i tym razem powiązaną z aktualnymi wydarzeniami!

Najpierw parę słów o autorze. Dmitrij Głuchowski to spolszczone nazwisko (angielska wersja Glukhovsky Dmitry) Rosjanina, który w cyrylicy nazywa się Дмитрий Алексеевич Глуховский. Jest znany z postapokaliptycznej powieści Metro 2033 i jej kontynuacji, oraz stworzenia powiązanego z nimi międzynarodowego projektu o nazwie Uniwersum Metro 2033. Pod jego szyldem, stosując się do ustalonych przez Głuchowskiego reguł, piszą i publikują autorzy z całego świata. Ten pomysł chwycił i owocował mnóstwem powieści. Jak na osiemnastolatka, dobry początek.

Ale ten wpis nie dotyczy żadnego z tych utworów. Moje zainteresowanie wywołał zbiór opowiadań "Witajcie w Rosji" wydany w 2014 roku (oryginalnie Рассказы о Родине, 2010). Niech Was nie odtrąca to, że Rosjanin, i że o Rosji. Warto zrobić wyjątek, by lepiej zrozumieć, co jest, a co nie w naturze tego kraju, szczególnie teraz, w trakcie wojny. Autor nie wydaje się wrogiem, a książka pomaga lepiej zrozumieć, z jakim problemem się mierzymy.

Opowiadania Dmitrija obnażają życie w Rosji, ustrój z jego wadami, można powiedzieć: krytykują, z pewną dozą fantazji i humoru. W niezależnych od siebie historiach są naukowiec, oligarchowie i politycy,  pracownik telewizji, milicjant, celebryci, wiejskie babuszki - społeczny przekrój. Ich niezwykłe losy nie są oparte na faktach, a mimo to czytelnik ma wrażenie, że ociera się o rzeczywistość. Ba, pojawiają się bajkowe i fantastyczne postacie i gadżety, jednak tylko po to, by pokazać, że panujące tam stosunki to raczej koszmar, a sytuacje zmuszają do zachowań  przekraczających najbardziej fantazyjne scenariusze.

Lekka forma, przesłanie ukryte nieco między liniami, czasem zabawna treść, która skłania do niezbyt zabawnych wniosków. Opowiadania czyta się łatwo i na całe wakacje mogą nie wystarczyć. Nie chciałbym zdradzać konkretów ani treści, bo zepsułbym przyjemność lektury. Ale za to mogę zdradzić nieco z tego, co między liniami da się znaleźć i na jakie pytania odpowie utwór.

Co oznacza wolność dla oligarchy? Jaka jest klasyczna idea narodowa Rosji i jakie wydarzenie najlepiej ją sumuje? Czy Rosja się zmienia? Czy możliwe są wolne wybory? Co zmieniłaby wojna atomowa dla przeciętnego obywatela? Czy w ogóle można mieć zasady? Jakie są priorytety w mediach?

Polecam. Gdzie kupić:

Recenzja książki "Zapaść. Reportaże z mniejszych miast"

"Zapaść. Reportaże z mniejszych miast" Marka Szymaniaka to książka, która powinna spodobać się wszystkich zainteresowanych demografią. To obraz małych i średnich miast namalowany nie tylko ręką autora-obserwatora, ale i mieszkańców, którym oddaje głos.

Lektura zabiera nas w podróż po kilkunastu miastach w różnych częściach kraju, za każdym razem próbując pokazać, jakie bolączki dręczą mieszkańców, jaka stoi za nimi historia i jaki wpływ mają na miasta. Nie jest to wielką tajemnicą, więc zdradzę, że jest to każdorazowo wpływ negatywny. Co więcej, choć historie z kolejnych rozdziałów zabierają nas do początków transformacji ustrojowej, to są opowiadane i kończą się jak najbardziej obecnie: w połowie 2020 roku. 

Kolejne rozdziały są oddzielnymi opowieściami, ale czyta się bardzo dobrze z rosnącym zaciekawieniem, napięcie nieco opada dopiero w dwóch ostatnich relacjach. Narracja i naturalny głos mieszkańców przeplatają się w interesujących historiach. Razem budują pewną całość w świadomości czytelnika: problemy zazębiają się, krok po kroku prowadząc do wniosku, że zmierzamy do katastrofy. I tu jest mój pierwszy zarzut: nie ma przykładów pozytywnych, miast, które sobie poradziły. Trochę mi się nie chce wierzyć, by takich nie było, tymczasem szukanie pozytywnych stron mogłoby dać też budujące wnioski.

Na co lektura zwraca uwagę? Podupadły w konkurencyjnej walce przemysł z początku transformacji nie podźwignął się, a jeśli nawet dotrwał do czasów NFI, to padał łupem machlojek. Brak popytu na pracę zubożył mieszkańców, z których część wyjechała, sprawiając, że i reszcie wiodło się gorzej. Niedostępność mieszkań, powiązana z niskimi lokalnymi zarobkami, skutecznie wygania z miast młodzież. Powolna degradacja powoduje też zanik usług transportowych (wykluczenie komunikacyjne) i likwidację placówek służby zdrowia. A to już obniża poczucie bezpieczeństwa. Brak pieniędzy to też ubóstwo energetyczne, niska jakość powietrza, która rzutuje na zdrowie, a brak zdrowia to... brak pieniędzy.  Dodatkowe ciosy w tym zaklętym kręgu zadaje wewnętrzna walka o władzę i uprzedzenia do migrantów. 

Eksperci na tę sytuację ukuli inny termin: spirala negatywnego rozwoju (sam nigdy bym nie skojarzył rozwoju z negatywem). W pracach G. Webera oraz późniejszej R. Wilczyńskiego (link do PDF) pojawia się taka oto ilustracja:

Jak pisze polski autor, "zanik wsi ma złożone uwarunkowania oraz odbywa się pod wpływem skłaniającej do migracji strukturalnej słabości miejsca położenia miejscowości sprzężonej z wysysającą siłą oddziaływania metropolii". Lektura skłania do wniosku, że 10 lat później to już nie wsie, ale miasta mogą podlegać tym samym prawom.