Zmiany w Revolut: nowe oferty, nowe opłaty, nowe problemy.

Dużo się dzieje ostatnio w Revolut i są to informacje zarówno korzystne dla klientów, jak i drażliwe.

Zacznę od tych mniej korzystnych. Revolut wprowadza nowe opłaty w planie standard: pojawi się limit wypłat z bankomatu, pięć transakcji. Jego przekroczenie, tak jak i kwoty 800 zł wypłat, spowoduje doliczenie prowizji 2 procent, ale nie mniej niż 5 zł.

W planach Standard i Plus znika bezpłatny przelew poza strefę SEPA oraz w walucie innej niż euro, od 23 kwietnia takie przelewy będą płatne. W planie Premium tylko jeden przelew zagraniczny tego typu będzie bezpłatny w Metal - trzy przelewy. Nie pisałem o planie Plus wcześniej - uznałem go za mało atrakcyjną ofertę, za opłatą daje np. ubezpieczenie zakupów czy dłuższy czas na ich zwrot.

Ciągle jednak bezpłatne są przelewy wewnątrz Revoluta, a liczba klientów nadal rośnie i właśnie przekroczyła 15 milionów. Revolut ma też pół miliona klientów biznesowych w Europie i ponad 10 tys. w Polsce. Dla nich powstają m.in. takie usługi jak możliwość płacenia Revolutem poprzez kody QR.

Revolut - dzięki przypisaniu klientów do litewskiego banku - wchodzi też w karty kredytowe, oferuje kartę do kwoty 20 000 zł za opłatę miesięczną w wysokości 10 zł, której można uniknąć, jeśli wykonamy co najmniej 10 transakcji w danym miesiącu kalendarzowym. Okres bezodsetkowy wynosi do 62 dni.

Tymczasem na horyzoncie Revoluta pojawił się wyraźny kłopot, na własne życzenie. Polscy klienci Revoluta korzystają z polskiego rachunku IBAN dzięki umowie firmy z działem obsługi masowej DABA (Danske Bank Polska). Ta kooperacja może się jednak zakończyć, bo po 18 marca 2021 r. wygasa umowa brytyjskiego fintechu z Danske Bank Polska na prowadzenie tych rachunków. I jak dotąd panuje cisza w kwestii zawarcia innej umowy, z innym bankiem, na tę usługę. Płatności masowe to w obecnych czasach nie jest specjalnie zaawansowana technika, trudno więc powiedzieć, jakie problemy stoją za tą sytuacją. Jeśli nic się nie zmieni - a trzymanie klientów w napięciu i wcześniejszy komunikat raczej wskazują na plan - to klienci z Polski nie będą mogli doładować konta przelewem krajowym. Pozostanie im przelew na Litwę w EUR lub PLN (z czego EUR może być tańszą opcją). To silny cios w lokalny rynek, który należał do największych podbojów Revoluta w początku działalności.

A to nie koniec ciosów - kolejnym jest rosnąca konkurencja. Wśród niej CitiKonto, które jak dotąd oferuje jeszcze lepsze warunki wymiany walut, ale też kantor internetowy Cinkciarz, oferujący wielowalutową kartę fizyczną i wirtualną do rachunków (20 walut, darmowe, obsługa płatności z 160 walut). Cinkciarz rozpoczyna też oferowanie walutowych pożyczek. Oba rozwiązania nie mają żadnego problemu z doładowaniami przez przelewy krajowe. Nie mają też specjalnie kłopotu z blokowaniem kont, limitem wpłat itp. słabościami konkurenta.

Aktualizacja: tak jak przewidywałem, nic nie wskórano z rachunkami PLN. Ponownie znajdują się one poza Polską. Można się o tym przekonać sprawdzając numer IBAN. Początkowe litery LT oznaczają Litwę.

Co się stanie, jeśli mimo to wyślemy pieniądze na stary numer rachunku w Danske Bank? Zgodnie z informacją, jaką uzyskałem od Revolut, przelew powinien być odesłany na rachunek źródłowy. W razie niejasności czy braku takiego zwrotu najlepiej kontaktować się z supportem. 

Fundusze inwestycyjne, styczeń 2021

"PAP: Saldo nabyć i umorzeń w funduszach inwestycyjnych wyniosło w styczniu 4,8 mld zł, co jak podano w raporcie, jest najlepszym wynikiem od ośmiu lat; do funduszy akcyjnych trafiło 0,5 mld zł." Media aż huczą. Ojej ojej co to się porobiło? Superhossa na naszej giełdzie? Sprawdzam!

Dane z minionego miesiąca

Zmiany aktywów uporządkowane kwotowo w funduszach otwartych - na podstawie biznes.pap.pl.
Poprzedni miesiąc TUTAJ
Podsumowanie sprzedaży miesiąca w podziale na typy funduszy i TFI polecam na Analizy.pl

Największe wzrosty:

1. PKO Obligacji Długoterminowych 711.25 MLN PLN 11.73%
2. NN Obligacji 192.62 MLN PLN 5.18%
3. Generali Korona Dochodowy 180.2 MLN PLN 3.06%
4. NN Krótkoterminowych Obligacji 167.41 MLN PLN 3.99%
5. BNP Paribas Konserwatywnego Oszczędzania 166.03 MLN PLN 6.97%
6. PKO Technologii i Innowacji Globalny 162.46 MLN PLN 9.05%
7. QUERCUS Ochrony Kapitału 126.74 MLN PLN 12.2%
8. PKO Zabezpieczenia Emerytalnego 2020 106.12 MLN PLN 4.34%
9. Investor Oszczędnościowy 100.51 MLN PLN 4.32%
10. Pekao Obligacji - Dynamiczna Alokacja 2 95.42 MLN PLN 8.06%

Długa lista przyrostów w funduszach obligacji, także poza TOP10, w tym olbrzymi skok w PKO Obligacji Długoterminowych. Jedyny reprezentant akcji - ale zagranicznych! - to PKO Technologii i Innowacji Globalny. No zaraz, gdzie są te polskie akcje?? GDZIE ONE SĄ, ZABRAKŁO ICH jak śpiewała Republika.

Największe spadki:

1. PKO Obligacji Skarbowych -74.96 MLN PLN -1.11%
2. PKO Akcji Rynku Złota -34.13 MLN PLN -6.11%
3. NN FIO Indeks Odpowiedzialnego Inwestowania -27.68 MLN PLN -1.94%
4. Aviva Investors Polskich Akcji -26.4 MLN PLN -3.78%
5. PZU Obligacji Krótkoterminowych -15.61 MLN PLN -0.86%
6. PKO Akcji Plus -15.1 MLN PLN -2.25%
7. Skarbiec - Akcja -11.17 MLN PLN -4.57%
8. GAMMA Obligacji Korporacyjnych -9.93 MLN PLN -19.33%
9. GAMMA Papierów Dłużnych -9.53 MLN PLN -10.53%
10. Aviva Investors Krótkoterminowych Obligacji -9.18 MLN PLN -0.72%

A, tu was mam! Na szeregu funduszy akcji polskich, w tym w największym otwartym subfunduszu NN malaują sie niewielkie spadki aktywów. Obligacje krótkoterminowe w PKO i PZU nie cieszą się powodzeniem - trochę to dziwne, bo w wielu funduszach jak NN i Quercus to ciągle dopłaty. Kwotowo spadki są tak małe jak na pierwszą dziesiątkę, że faktycznie pachnie hossą, ale na razie omija ona główny indeks GPW. Ba, niektóre fundusze zrównoważone notują przyrosty większe niż uniwersalne akcyjne! Nieco lepiej sytuacja wygląda też w grupie MIŚS.
A ciekawe, kto rośnie najdynamiczniej?

Procentowe wzrosty funduszy o aktywach>5 MLN w poprzednim miesiącu

1. Baltic Makro Alokacji SFIO 46.18 MLN PLN 189.14%
2. AXA SFIO Subfundusz Globalnej Makroalokacji 45.29 MLN PLN 94.07%
3. Subfundusz Allianz China A-Shares 16.43 MLN PLN 73.47%
4. PKO Ekologii i Odpowiedzialności Społecznej Globalny 10.13 MLN PLN 58.59%
5. NN (L) Indeks Surowców 25.38 MLN PLN 57.79%
6. Santander Prestiż Akcji Rynków Wschodzących 13.1 MLN PLN 51.32%
7. BNP Paribas Małych i Średnich Spółek (daw. Multistrategia) 6.06 MLN PLN 49.17%
8. Amundi Global Ecology ESG 6.85 MLN PLN 44.03%
9. Superfund Spokojna Inwestycja 34.09 MLN PLN 42.33%
10. Investor Indie i Chiny 16.64 MLN PLN 41.3%

Na funduszach ESG spore wpłaty procentowo po rekordowym kwartale (hmm... szkoda że nie przed) , NN (L) Indeks Surowców to nowy fundusz surowcowy (po przekształceniach), no i mamy fundusze akcji Chin. Kapitał skręcił też do Superfund Spokojna Inwestycja, subfunduszu, który nieco tracił relatywnie do swoich konkurentów.

Procentowe spadki funduszy o aktywach>5 MLN w poprzednim miesiącu

1. GAMMA Obligacji Korporacyjnych -9.93 MLN PLN -19.33%
2. Generali Akcje: Nowa Europa -4.19 MLN PLN -17.19%
3. Investor Ameryka Łacińska -3.81 MLN PLN -12.9%
4. GAMMA Akcji Małych i Średnich Spółek -2.95 MLN PLN -12.18%
5. Generali Akcje: Turcja -2.29 MLN PLN -12.13%
6. GAMMA Papierów Dłużnych -9.53 MLN PLN -10.53%
7. PZU Akcji Rynków Rozwiniętych -2.09 MLN PLN -7.88%
8. PZU FIO Ochrony Majątku -1.64 MLN PLN -7.78%
9. GAMMA Akcyjny -3.75 MLN PLN -7.68%
10. PKO Diamentowy -2.11 MLN PLN -7.55%

Dominacja akcji. Spadki aktywów przy całkiem znośnych indeksach (może poza WIG20)? Czyżby to była realizacja zysków? To był na pewno wyjątkowy miesiąc dla wielu funduszy, nie tylko molochów, i nie tylko tych, któe miały super wyniki. Mułowaty QUERCUS Ochrony Kapitału odnotował przyrost o ponad 126 mln zł, najwięcej od 12 miesięcy. Rekordowe spadki na tle 12M to np. PKO Akcji Rynku Złota.

Najczęściej kupowane fundusze

Po tych danych to chyba oczywiste: w Bossafund sprzedawały się Generali Korona Dochodowy i fundusze obligacji NN, Noble Fund, Investors. W mBanku mFundusz dla każdego, dla aktywnych, Skarbiec Spółek Wzrostowych, fundusze obligacji.

Aktualności

W poprzednim wpisie z serii wspomniałem o inicjatywie Analizy.pl - wprowadzenia zbioru wymagać dot. praktyk informacyjnych. Dobre praktyki informacyjne na wyścigi wdrażane są w TFI, o czym można przekonać się na stronie Analiz. Obecnie spełnia je całość subfunduszy z TFI Alior, Caspar, Generali, Investors, NN, Noble, Pekao, Quercus, Santander, a część w AXA.

Platforma KupFundusz w lutym dodaje 15 funduszy luksemburskich do swojej oferty. To fundusze zagraniczne, korzystanie z nich wymaga podpisania dodatkowej umowy. Ponadto, te konkretne będą miały zabezpieczane ryzyko walutowe poprzez mechanizm PLN-hedged. Uwaga: w tej inwestycji inwestor musi sam zadbać o wpisanie jej do zeznania podatkowego oraz uiszczenie podatku. Oferta platformy przekroczy 300 funduszy!

Tyle nowości, teraz notowania z 2021-02-11.

Fundusze niskiego ryzyka zagranicznych aktywów

Wzloty w terminie 3M:
Generali Obligacje: Globalne Rynki Wschodzące 4.92%
PZU Dłużny Rynków Wschodzących 4.84%
Allianz PIMCO Emerging Local Bond 4.16%
NN (L) Globalny Długu Korporacyjnego 3.96%
NN (L) Obligacji Rynków Wschodzących (Waluta Lokalna) 3.71%

Wbrew pozorom, to nie był wybitny miesiąc rynków wschodzących - ma miejsce korekta, co widać po cofnięciu się o miesiąc. Liczba tracących funduszy jednak jest mała, spadek USD zaważył na niekorzyść rynków rozwiniętych:

Upadki w terminie 3M:
PKO Papierów Dłużnych USD -3.29%
Opera Avista-plus.pl -0.86%
inPZU Obligacje Rynków Rozwiniętych -0.71%
Allianz Strategic Bond -0.36%
Investor Obligacji Rynków Wschodzących Plus -0.18%

Fundusze niskiego ryzyka polskich aktywów

Dziś długa lista:

Wzloty w terminie 3M:
Rockbridge Obligacji Korporacyjnych 2.52%
Santander Prestiż Obligacji Korporacyjnych 1.82%
SGB Dłużny 1.8%
PZU Dłużny Aktywny 1.74%
Aviva Investors Dłużnych Papierów Korporacyjnych 1.72%
Santander Obligacji Korporacyjnych 1.71%
MetLife Konserwatywny 1.47%
MetLife Konserwatywny Plus 1.4%
Opera Tutus-plus 1.39%
Novo Konserwatywny Oszczędnościowy 1.3%

Rockbridge Obligacji Korporacyjnych zyskał dzięki zdarzeniu jednorazowemu - częściowa spłata starych obligacji Action. Jak widać takie zapomniane pozycje wyceniane wcześniej śmieciowo mogą którego dnia zamienić się w piękny prezent. Tyle że ja wolę fundusze, które stronią od ryzyka. W tym wypadku jednak można mówić o pechu. Co do wzrostów, komuś może się pomyśleć "to polskie orły". Niestety, niezupełnie. Wiele z tych funduszy ma w portfelu dług zagraniczny, też obligacje wysokiego ryzyka. Moim odkryciem sprzed miesiąca jest konserwatywny MetLife.

Upadki w terminie 3M:
BNP Paribas Aktywnych Strategii Dłużnych -1.69%
SEJF Papierów Dłużnych -1.28%
SEJF Obligacji -0.91%
DB Fund Instrumentów Dłużnych -0.83%
ALTIUS Konserwatywny -0.45%
BPS Obligacji Korporacyjnych -0.44%
PKO Obligacji Rynku Polskiego -0.33%
PZU FIO Ochrony Majątku -0.29%
PKO Gamma Plus -0.19%
BPS Dłużny -0.14%

Jak widać, są fundusze, które mają już w plecy kwartał. Obligacje nie są tak oczywistym źródłem zysku jak pół roku temu.

Pozostałe fundusze 1M

Wzloty w terminie 1M:
Esaliens Okazji Rynkowych 13.82%
Superfund Silver 11.4%
Superfund Silver Powiązany SFIO kat. Standardowa 11.36%
Esaliens Małych Spółek Amerykańskich 10.61%
AXA Selective Equity 9.65%
Allianz Artificial Intelligence 9.33%
Skarbiec Spółek Wzrostowych 8.95%
Ipopema Globalnych Megatrendów 7.95%
Allianz China A-Shares 7.92%
Pekao Akcji Rynków Dalekiego Wschodu 7.7%

W funduszach wyższego ryzyka widać akcję na srebrze, z którym część inwstorów wiąż nadzieje przemysłowe, część spekuluje (pamiętamy WallstreetBets ?). Nadal trend na technologii, Chinach, te same fundusze.

Upadki w terminie 1M:
QUERCUS lev -9.79%
PKO Akcji Rynku Złota -5.26%
Novo Globalnego Dochodu -4.89%
Novo Akcji -3.97%
Allianz Akcji Rynku Złota -3.96%
NN Indeks Odpowiedzialnego Inwestowania FIO -3.92%
PKO Akcji Rynku Polskiego -3.91%
inPZU Akcje Polskie -3.79%
MetLife Akcji -3.66%
Esaliens Gold -3.43%

Nieudane typy miesiąca to złoto i niektóre uniwersalne fundusze polskich akcji. O złocie w raporcie Analiz przeczytałem niedawno, że statystycznie styczeń ma najlepszy ;-) w relacji do innych miesięcy roku. Odebrałem to bardzo sugestywnie. Jak to trzeba strasznie uważać na statystyki...

Treści zawarte na tym blogu nie stanowią rekomendacji w rozumieniu przepisów Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 19 października 2005 r. w sprawie informacji stanowiących rekomendacje dotyczące instrumentów finansowych lub ich emitentów (Dz. U. z 2005 r. Nr 206, poz. 1715). Zgodnie z powyższym autor nie ponosi jakiejkolwiek odpowiedzialności za decyzje inwestycyjne podejmowane na podstawie treści zawartych w biuletynie. Autor blogu nie świadczy doradztwa w związku z opisywanymi transakcjami ani nie udziela porad inwestycyjnych lub rekomendacji zawarcia transakcji, co oznacza, że udzielone informacje nie mają charakteru porady inwestycyjnej lub rekomendacji. Ostateczna decyzja zawarcia transakcji należy wyłącznie do Czytelnika. Autor nie występuje w roli pośrednika ani przedstawiciela. Przed zawarciem jakiejkolwiek z opisywanych na łamach bloga transakcji, każdy Czytelnik powinien, nie opierając się na informacjach publikowanych na łamach bloga, określić jej ryzyko, potencjalne korzyści oraz straty z nią związane, jak również charakterystykę, konsekwencje prawne, podatkowe i księgowe transakcji oraz konsekwencje zmieniających się czynników rynkowych.

Jak wypłacać sobie emeryturę (ze środków prywatnych)?

Załóżmy, że zbliża się do Was wiek emerytalny. Nie jesteście rentierami z własnymi firmami-samograjami ani wielkim majątkiem. Za to dzięki uporowi uskładaliście trochę na IKE, IKZE, PPK albo w innej postaci. Jak na emeryturze wykorzystać te pieniądze?

Na pewno wiele osób będzie miało pokusę szybkiej konsumpcji. Nowe auto, wycieczka na koniec świata itp. Tylko co dalej? Jak żyć z emerytury przez resztę życia (a to średnio około 15-20 lat, a czasem zdecydowanie więcej?). Chyba rozsądniej część środków zachować na czarną godzinę albo wypłacać powoli uzupełniając niedobory tego, co wpłynie z ZUS. 

Ale jeśli po trochu wypłacać, to ile? Jeśli np. przeznaczymy 20% początkowego kapitału na wypłatę rocznie, to około 5-ciu latach nic nie zostanie.  Gdybyśmy chcieli sprawić, by środki nigdy nie kończyły się, to trzeba by wypłacać mniej, niż dają odsetki. Tu dla porównania, ile wypłaca nam ZUS: paniom ok 4% kapitału, panom bliżej 5% (kobiety pracują krócej o 5 lat) i gwarantuje wypłaty do końca życia. A do tego jeszcze są waloryzacje emerytur (w 2021 roku to 3,84%) - to by dawało razem 7-9% kapitału rocznie. Takich odsetek nie da teraz bank, nie da pewnie i za kilka lat,  ba, wiele funduszy czy strategii nie jest w stanie w długim okresie sprostać w tej konkurencji. 

Być może planujesz wariant pośredni: wypłacać całe odsetki i nieco z kapitału, co miesiąc. Ale jeśli policzycie dokładnie, to taki wariant skończy się coraz mniejszymi kwotami. Z ofertą ZUS naprawę jest trudno konkurować!

Nie mamy w Polsce oferty rentierskiej z firm od ubezpieczeń, która można by w ogóle z ZUS porównać. Ale jest sposób na to, by zamienić środki prywatne na emeryturę. Wcześniej jednak rozważ możliwość dalszej pracy po osiągnięciu wieku emerytalnego. Każda dodatkowa składka podwyższy Twój kapitał w ZUS, a każdy miesiąc opóźnienia przejścia na emeryturę może oznaczać korzystniejsze współczynniki trwania życia, co przełoży się na wyższą kwotę emerytury. Moment przejścia zamyka szansę na tę korzyść.

Jeśli nie chcesz pracować po przekroczeniu wieku emerytalnego, rozważ możliwość życia ze swoich oszczędności, np. tych z IKE/IKZE/PPK. Czy pracujesz, czy nie, ZUS będzie waloryzował Twój kapitał emerytalny aż do momentu przejścia na emeryturę. W ostatnich latach ta waloryzacja była bardzo korzystna:
Za rok 2015 - konto 105,37%, subkonto 104,37%
Za rok 2016 - konto 106,37%, subkonto 103,39%
Za rok 2018 - konto 109,20%, subkonto 105,01%
Za rok 2019 - konto 108,94%, subkonto 105,73%
Waloryzacja 105,37% oznacza inaczej, że zyskujemy 5,37% dopisane do naszego kapitału. Te coroczne liczby zmieniają się i nie mają nic wspólnego z waloryzacją emerytur, która jest o wiele niższa. To oznacza, że osoba nieprzechodząca na emeryturę po osiągnięciu wieku emerytalnego zyskuje podwójnie:
- z powodu malejących współczynników dalszego trwania życia
- z powodu waloryzacji powiększającej kapitał

Jak to jest z tymi współczynnikami trwania życia? To po prostu liczba miesięcy, jakie przeciętnie żyjemy, licząc od danego wieku. Im starsi jesteśmy, tym statystyka prognozuje nam krótsze życie. Nasz kapitał w ZUS będzie podzielony przez tę liczbę, więc im jest ona mniejsza, tym większa jest emerytura. Jak to przykładowo może wyglądać dla tablic życia z 2018 roku? Jeśli przyjmiemy za bazowy wiek 60 lat (czyli panie, 260,7 miesięcy trwania życia), to nie przechodząc na emeryturę możesz zyskać większą kwotę wypłaty, zależnie od wieku:
61 lat - o 3,58%
62 lat - o 7,37%
63 lat - o 11,36%
64 lat - o 15,61%
Czyli przechodząc na emeryturę 2 lata później, bez dalszego świadczenia pracy, panie zyskały dwie waloryzacje i współczynnik lepszy o 7,37%, co razem daje ponad 25% więcej. A panowie? Przyjmijmy za bazowy wiek 65 lat (dalsze trwanie życia 217,1 miesięcy):
66 lat - o 3,98%
67 lat - o 8,23%
68 lat - o 12,72%
69 lat - o 17,60%
Jak widać, z wiekiem stawka rośnie i do zyskania jest jeszcze więcej! Dodam, że tablice dalszego trwania życia się zmieniają co roku.

Podsumowując ten sposób: żyjąc z oszczędności co prawda konsumuje się je, ale za to niejako "kupuje" wyższą emeryturę z ZUS, zamiast np. od jakiegoś ubezpieczyciela prywatnego. 
Oczywiście takie rozwiązanie ma też wady, które sprawiają, że nie dla każdego będzie ono optymalne. Poniżej podam kilka przypadków - sytuacji, gdzie szybsze przejście na emeryturę może być korzystniejsze niż jej odkładanie:

Jesteś mężczyzną, lubisz zjeść, zapalić i wypić, a nie masz ochoty na spotkania z lekarzami. Takie nawyki sprawiają, że jesteś w grupie ryzyka szybkiej utraty zdrowia, a co za tym idzie - śmierci znacznie wcześniejszej niż przewidują statystyki. Generalnie dla mężczyzn statystyki są złe - żyją krócej, za co odpowiadają geny. By w długości życia dorównać paniom, trzeba o siebie zadbać, nie lekceważyć słów lekarzy i zdrowego trybu życia.

Jesteś kobietą, masz męża z wysoką emeryturą, zaś twoja raczej będzie niska, a może nawet podstawowa. Jeśli tak, to przeniesienie prywatnych środków do ZUS i tak niewiele podniesie Twoją emeryturę. Istnieje natomiast opcja, że gdy mąż opuści ten świat, będziesz mogła przejść na jego emeryturę (a dokładniej, 80% tejże). W takim wypadku Twoja emerytura przepada, więc podbijanie jej może okazać się błędem.

Jesteś inwestorem, który uzyskuje regularnie wysokie stopy zwrotu. Na inwestycje potrzebne Ci będą pieniądze, wiec ich "przepalenie" nie w chodzi w grę, tym bardziej że uzyskujesz wysokie stopy zwrotu nawet w porównaniu do ZUS.

Jesteś rodzicem, a wkrótce może i dziadkiem/babcią,  nie chcesz pozbywać się oszczędności - wolisz zachować je dla dzieci i im pomóc w karierze. Weź pod uwagę jednak, że z niską emeryturą możesz stać się ciężarem, potrzebować pomocy, bardziej niż pomagać. Czy przewidzisz, ile będziesz żyć? Może lepiej po prostu pracować? A może to dzieci lepiej skorzystają, inwestując w siebie? Znalezienie złotego środka w tej sytuacji może być trudne, z wysoką emeryturą można pomagać bardziej.

Nie ma jednej, uniwersalnej odpowiedzi na tytułowe pytanie, ale chciałby przestrzec przed dwoma pułapkami myślenia:

1) przejście na emeryturę i dalsza praca w celu wyrównania niskiej emerytury - takie rozwiązanie może początkowo poprawić stan portfela, ale w niewielkim stopniu wpłynie na samą emeryturę, gdy zrezygnujemy z pracy. Możliwe będzie ponowne przeliczenie emerytury, ale na paru latach pracy zyskamy bardzo mało. To dlatego, że bieg dożywotniego świadczenia się już zaczął. Lepiej nie przechodzić na emeryturę, gdy będzie ona niska, i kontynuować pracę (pamiętamy: tablice trwania życia!). W szczególnym przypadku, przejście na emeryturę bez prawa do emerytury minimalnej to zwykle katastrofa.

2) decyzje o unikaniu płacenia składek i szybkim przejściu na emeryturę motywowane jedynie brakiem zaufania do ZUS ("sam sobie więcej zaoszczędzę i wolę mieć swoje") - to pułapka popularna wśród ludzi w średnim wieku i starszych, przekonanych o marnowaniu środków w ZUS. W rzeczywistości załamanie systemu ZUS oznaczałoby załamanie państwowości, totalną utratę zaufania - do tej pory nie miało to miejsca i jest trudne do wyobrażenia. Pomimo, że istnieją kraje, gdzie cały system się zawalił, to obstawianie takiego scenariusza jest bardzo ryzykowne, gdyż może się on nie ziścić i nie ma planu B. Zdecydowana większość osób nie tylko nie potrafi pomnażać oszczędności w tempie waloryzacji emerytur, ale nawet oszczędzać. W tej sytuacji działania minimalizujące emeryturę z ZUS są przysłowiowym strzałem w kolano i oznaczają ryzyko biedy w podeszłym wieku. Unikanie płacenia składek ma jeszcze jeden wymiar - mniej pieniędzy na system służby zdrowia.

Na koniec przykład - mamy w kraju przykłady emerytów, którzy pracowali bardzo długo, przeszli na emeryturę późno i mają wysokie emerytury. To dowody na słuszność powyższych wniosków.